Jak napisać recenzję? Poradnik dla zawodowych krytyków

Recenzja artystyczna to gatunek tekstu, który zawiera subiektywne omówienie jakiegoś dzieła sztuki. Polega na analizie i ocenie utworu przez recenzenta na podstawie jego osobistych refleksji i gustu. Zazwyczaj spotykamy się z recenzjami książek lub filmów. Wyróżniamy także recenzję spektaklu albo innej sztuki teatralnej, dzieła literackiego, wystawy bądź konkretnego obrazu. Ponadto dotyczyć może ona przydatnej aplikacji lub oprogramowania, z których autor recenzji korzysta na co dzień i chciał podzielić się swoimi wrażeniami. Sprawdź, jak napisać recenzję, którą odbiorcy, koneserzy i twórcy będą czytali nie tylko dla zabicia czasu!

Spis treści:

• Wprowadzenie – jak konstruować nowatorskie recenzje krok po kroku?
• Jak przygotować się do napisania dobrej recenzji jak rasowy krytyk?
• Na co powinieneś zwrócić uwagę punkt po punkcie, aby napisać recenzję?
• Jak budować nawiązania do autora lub aktorów wybranego dzieła?
• Przykłady recenzji, które wyznaczają trendy i inspirują do dyskusji 

Wprowadzenie – jak konstruować nowatorskie recenzje krok po kroku?

Zanim pominiesz ten paragraf, aby przejść do praktycznych porad, poznaj kilka technicznych wskazówek, jak zbudować analizę krytyczną krok po kroku. Dowiedz się, na co warto zwrócić uwagę, aby uchronić się przed kompromitacją.

3 podstawowe rodzaje recenzji

Poznaj 3 uznane formaty recenzji, które możesz wykorzystać jako punkt wyjścia do napisania własnej opinii. Pamiętaj jednak, że recenzja to tekst kreatywny, który nie podlega żadnym sztywnym ramom. Nie musisz zatem kurczowo trzymać się jednego z poniższych rodzajów.

1. Recenzja informacyjna

Jak sama nazwa wskazuje, ten typ oceny skupia się na faktach. Ma za zadanie przybliżyć tematykę i opisać przewodnie wątki danej sztuki. Nie wyklucza komentarzy autora, ale pierwszoplanową rolę odgrywa jej informacyjny charakter.

2. Recenzja felietonowa

Mowa tutaj o ocenie, która bierze na warsztat problematykę utworu. Dzięki niej poznajemy motywy ukryte w wybranym filmie, książce albo na obrazie. Mamy okazję poznać głębokie znaczenie poszczególnych elementów.

3. Recenzja eseistyczna

Ten format bazuje na osobistej perspektywie autora analizy. Uwypukleniu podlega jego subiektywny punkt widzenia oraz osobiste odczucia, co nie zamyka drogi do pogłębionej refleksji.

Budowa recenzji w 4 krokach

Poznaj strukturę analizy krytycznej. Dopilnuj, aby użytkownicy płynnie przechodzili między poszczególnymi segmentami Twojego opracowania. Nie pozwól, by tekst przypominał sztywną rozprawkę szkolną. Niech całość sprawia wrażenie spójnej i konsekwentnej. Od czego zacząć?

1. Nagłówek

Popracuj nad magnetycznym nagłówkiem. Umieść w nim tytuł ocenianej sztuki, aby użytkownicy już na pierwszy rzut oka wiedzieli, czego dotyczy Twój tekst. Oprócz nazwy produkcji sformułuj krótki slogan, który da im przedsmak Twojej opinii.

Dowiedz się, jak tworzyć magnetyczne nagłówki, dzięki którym użytkownicy wreszcie przestaną ignorować Twoje treści. Aby dowiedzieć się wszystkiego na ten temat, przeczytaj artykuł!

2. Wprowadzenie

Przygotuj błyskotliwy wstęp, w którym pokażesz próbkę swojej analizy. Chodzi o kilka zdań, które wzbudzą w czytelnikach zainteresowanie i nie pozwolą im oderwać się od Twojego opracowania.  

3. Rozwinięcie

Dalsza część pracy to miejsce na Twoją opinię i przemyślenia. Aby czytelnik mógł Cię lepiej zrozumieć, nie powinno zabraknąć także odrobiny faktów w postaci opisu świata przedstawionego i zarysu fabuły.

4. Podsumowanie

Czego nauczył Cię utwór i z jakimi wnioskami pozostawił? Kilka słów tytułem zakończenia to dobry pomysł, aby nie zostawić czytelnika z głową pełną pytań bez odpowiedzi. Potwierdź tezy, które wcześniej postawiłeś albo rzuć ciętą ripostą, która rozwieje wątpliwości. Zadbaj, aby dotrzeć do sedna swojego wywodu.

Najważniejsze 3 cechy recenzji

1. Zawierająca subiektywną opinię

Recenzja to nie jest streszczenie. To miejsce na indywidualne przemyślenia i prezentację Twojego punktu widzenia. Nie obawiaj się więc wyrażać swoich myśli. Unikaj pustych stwierdzeń, tj. piękny, wspaniały, nudny, beznadziejny itp. Za to korzystaj z idiomów, porównań i metafor. Wplataj łacińskie sentencje i złote myśli. Recenzujesz utwór, który uważasz za skrajnie nieudany? Wystrzegaj się hejtu oraz opinii ad personam w kierunku twórców, aktorów i producentów. 

2. Bogata w konkretne przykłady

Nie bądź gołosłowny! Każda Twoja opinia powinna być poparta konkretnymi przykładami. Im bardziej szczegółową argumentację przedstawisz, tym ciekawsza będzie Twoja analiza. Na poparcie Twoich tez przytaczaj fragmenty sztuki, które zapadły Ci w pamięć. Odwołuj się do opinii innych osób i korzystaj ze zgromadzonej wiedzy artystycznej.

3. Różnorodna pod względem treści

Zadbaj, aby Twoja recenzja była bogata w treści i posiadała elementy, które doprowadzą czytelnika aż do końca pracy. Zdobądź komentarze i wypowiedzi ekspertów, reżysera i innych osób związanych z produkcją, a następnie wyeksponuj je w tekście. Dodaj materiały multimedialne w postaci np. kadrów i wycinków z filmu. Ostatecznie możesz także zaprojektować własne memy.

Jak przygotować się do napisania dobrej recenzji jak rasowy krytyk?

Przeprowadź research

Zacznij od wybrania dzieła i pogłębionego researchu. Przeszukaj Internet w poszukiwaniu informacji, wypowiedzi, anegdot, nowinek i mało znanych smaczków. Dowiedz się jak najwięcej o gatunku sztuki, który zrecenzujesz, i znajdź podobne przykłady, do których będziesz odnosił się w swojej pracy.

Wybierz grupę docelową

Weź pod uwagę grupę czytelników, do których się zwracasz. W zależności, czy Twój tekst ukaże się na portalu internetowym, czy na stronie poświęconej wąskiej tematyce zainteresowań, dopasuj swój język i styl do przyzwyczajeń konkretnej grupy odbiorców. Postaraj się precyzyjnie określić, z kim będziesz dzielił się swoimi spostrzeżeniami.

Nadaj kontekst analizie

Weź pod uwagę czasy powstania produkcji, tło historyczne, epokę w kulturze oraz problemy i dylematy ówczesnego społeczeństwa. Zbadaj kulturowy wydźwięk utworu. Czy korzysta on z motywów zakorzenionych w naszym dorobku, czy wyznacza zupełnie nowy trend w swoim gatunku? Jeżeli opisujesz ekranizację, koniecznie określ jej stosunek do pierwowzoru (np. utworu literackiego), aby nadać kontekst swojej analizie i jak najlepiej zrecenzować role odtwórców.

Na co powinieneś zwrócić uwagę punkt po punkcie, aby napisać recenzję?

Co powinno znaleźć się w Twojej recenzji? Wyróżnij elementy sztuki, do których będziesz się odnosił krok po kroku. Wbrew poradom, które krążą po Internecie, nie musisz analizować każdego szczegółu. To nie doktorat! Wystarczy, jeśli znajdziesz jeden kluczowy motyw, punkt odniesienia lub pryzmat, przez który ocenisz wybraną twórczość. A które z elementów będą stanowiły kontekst Twojej wypowiedzi?

Tło i kulisy produkcji

Znajdź informację o budżecie, jaki przeznaczono na stworzenie produkcji. W jakich okolicznościach ją przygotowywano i co działo się za kulisami. Szepnij słowo o kraju produkcji, dacie premiery lub roku powstania, a następnie osadź je w kontekście ówczesnych wydarzeń. W przypadku gier komputerowych to właśnie rok wydania będzie determinował ich poziom technologiczny. Wspomnij o nagrodach i wyróżnieniach, które otrzymała sztuka, nieważne, czy są to Oscary, czy antynagrody (np. Złota Malina). Zastanów się, czy zostały przyznane sprawiedliwie. 

Zarys fabuły utworu

Przygotuj zwięzły opis fabuły, a więc odpowiedź na pytanie: o czym jest sztuka. Aby Twoja analiza nie przypominała streszczenia, już od początku zaakcentuj swój punkt widzenia. Połóż nacisk na krytyczny opis dzieła. Zarys fabuły powinien ukazywać przede wszystkim Twoją perspektywę.

Globalna ocena i ogólne wrażenia

Jaka była Twoja pierwsza myśl, która nasunęła Ci się po obejrzeniu wybranego filmu albo przeczytaniu książki? Na czym najbardziej skoncentrowałeś swoją uwagę podczas kontaktu ze sztuką? Czy był to bohater, zdjęcia, język, a może ścieżka dźwiękowa? Sądzisz, że kiedykolwiek powrócisz do tej produkcji? Przygotuj swoją ocenę globalną utworu, a następnie – zgodnie z zasadą „od ogółu do szczegółu” – przedstaw argumenty i przykłady na jej poparcie.

Wizja świata, wątki i bohaterowie

Zwróć uwagę na miejsca i otoczenie, w jakim odbywa się akcja. Gdzie przenosi nas autor utworu? Jaką wizję świata (filozofię) przedstawia? Jakie prawa rządzą tą rzeczywistością? 

Jaki związek mają ze sobą poszczególne wątki? Czy naturalnie przeplatają się ze sobą i tworzą spójną całość? A może odniosłeś wrażenie, że obejrzałeś kilka niepowiązanych ze sobą historii?

Stwórz profil psychologiczny postaci. Jak oceniasz pobudki, pod wpływem których dokonują one wyborów? Uważasz, że rządzą nimi przyziemne zachcianki czy też wyższe cele? Czy potrafisz przypisać im pewien archetyp, czy wyróżniają się unikalną osobowością? Czy udało Ci się nawiązać z nimi połączenie emocjonalne? Jaką rolę pełnią one np. na obrazie, w poszczególnych sezonach serialu albo tomach książki? Zapychają pustą przestrzeń czy determinują bieg wydarzeń i rozwój akcji?

Problematyka utworu

Najwyżej oceniani krytycy wiedzą, że teksty opisujące puste fakty nie cieszą się zainteresowaniem. Eksperci od krytyki potrafią zrecenzować perspektywę problematyczną twórczości. Nie tylko odnajdują motywy i dylematy moralne, ale odwołują się do emocji, zarówno tych, które kierują postaciami na scenie, jak i tych, których sami doświadczają podczas kontaktu z dziełem. Aby odnaleźć głębokie znaczenie sztuki, zadaj sobie pytanie, czy produkcja buduje jakiekolwiek wątki psychologiczne, czy też jest wynikiem wybujałej kreatywności lub chęci szybkiego zarobku twórcy. Co Cię skłoniło do refleksji? Sformułuj uzasadnienie i rozwiń swoją wypowiedź.

Oprawa graficzna i edycja

Szata graficzna (ew. scenografia) to zbiór elementów, które dostarczają odbiorcom dodatkowych wrażeń. To właśnie one na długo zapadają nam w pamięć. Jakie są Twoje doświadczenia w kontakcie z przedmiotem analizy? Jak oceniasz jego oprawę graficzną? Być może przyciągnęła Cię piękna okładka lub opakowanie, kostiumy, rekwizyty, efekty specjalne albo dekoracje, a może unikalna identyfikacja wizualna produkcji? Zwróć także uwagę na ścieżkę dźwiękową, ruch i zbliżenia kamery, a w przypadku książki – na oprawę edytorską.

Odwołania i nawiązania

Spójrz na przedmiot Twojej analizy z szerszej perspektywy. Wyjdź poza ramy pojedynczego dzieła i dokonaj oceny, jaką rolę pełni ono w kulturze. Co mówi się o nim w mediach społecznościowych oraz show-biznesie? Jak sztuka została odebrana przez publiczność? Przytocz uwagi krytyków i przykłady podobnych utworów. Dowiedz się, co napisali inni recenzenci z różnych części świata, a następnie odwołaj się do nich w swojej pracy. Co wyróżnia omawianą twórczość na tle innych, podobnych dzieł sztuki? Czy utwór jest ważny i potrzebny, czego Cię nauczył i z jakimi wnioskami pozostawił?

Jak budować nawiązania do autora lub aktorów wybranego dzieła?

Dowiedziałeś się już, aby nie używać argumentów wymierzonych osobowo w twórców sztuki oraz ich życie prywatne. Nie oznacza to jednak, że np. nazwisko reżysera i jego dokonania są tematem tabu. Wręcz przeciwnie! Doświadczony krytyk wie, że nazwiska osób odpowiedzialnych za produkcję powinny znaleźć się w analizie, bo przyciągają uwagę czytelników. Nie omieszkaj więc podzielić się swoimi wrażeniami na temat gry aktorskiej i reżyserii. Aby Twoja recenzja nie została odebrana jako atak, należy swoje argumenty poprzeć bardzo konkretnymi przykładami i odnieść się do całej twórczości osoby.

I tu pomocne mogą okazać się dla Ciebie odpowiedzi na poniższe pytania:

• Czy znasz jakieś inne dzieła twórcy i jak byś je porównał do przedmiotu Twojej oceny? Jeśli nie, poszukaj ich!
• Z czym kojarzy Ci się nazwisko autora? Co wyróżnia go jako artystę? Jaki jest jego wkład w rozwój sztuki?
• Z jakich innych filmów pamiętasz aktora i jak porównasz jego grę? (Np. jak poradził sobie ze scenariuszem?)
• Jakie komentarze na temat pracy opisywanych osób i ich podejścia do sztuki krążą w społeczności show-biznesu i w mediach?

Jak trenować pisanie recenzji, aby zostać zauważonym i docenionym?

Chciałbyś zostać specjalistycznym recenzentem i dotrzeć do szerszego grona odbiorców? Marzy Ci się tworzenie porywających tekstów, które z powodzeniem będą publikowane na znanych stronach internetowych? Oto garść wskazówek, które mogą Ci w tym pomóc.

Popraw warsztat pisarski

Popracuj nad umiejętnością kreatywnego pisania. Naucz się posługiwać językiem polskim i słownictwem, aby tworzyć prace, które zostaną opublikowane w Internecie. Opanuj sztukę wyrażania opinii na temat danego utworu, tj. używania trafnych wyrażeń, nieszablonowych zwrotów i prezentowania rozbudowanych wypowiedzi. Staraj się nie posługiwać uproszczeniami, które mogłyby wywołać niesmak czy urazę. Twój styl nie powinien zniechęcić do zapoznania się z tekstem.

Wybierz specjalizację

Zastanów się, jakiego rodzaju twórczość chciałbyś analizować i oceniać. Czy będą to filmy i seriale, przedstawienia teatralne, powieści, a może gry komputerowe czy aplikacje? Wybierz swoją niszę, z którą chcesz być kojarzony.

Bądź na czasie

Aby Twoje opinie zostały uznane za wartościowe przez redakcje portali i czasopism oraz ich czytelników, muszą opierać się na najnowszych trendach. Powinieneś obudzić w sobie ciekawość sztuki i chłonąć wiedzę oraz nowinki na jej temat.

Jeżeli chcesz być na czasie: chadzaj do kina, bądź gościem wystaw, sympozjów i wielkich otwarć. Wysyłaj prośby do autorów i twórców o przedpremierowe dostępy, np. do gier komputerowych. Organizuj wyjazdy na coroczne festiwale. Rozmawiaj z ludźmi o ich upodobaniach (np. przy okazji spektaklu w kinie lub teatrze czy na konferencji) i odkrywaj, co sądzą. Później możesz nawet przytaczać te rozmowy w Twoich pracach.

Staraj się oceniać najnowsze produkcje, bo one cieszą się największym zainteresowaniem. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, żeby od czasu do czasu w ramach treningu napisać recenzję np. Ojca chrzestnego czy Breaking Bad. Być może zwrócisz uwagę na coś, czego inni dotąd nie zauważyli.

Zbuduj portfolio

Na początek możesz założyć własnego bloga i zamieszczać na nim wszystko, co wyjdzie spod Twojego pióra. Z biegiem czasu, kiedy zwiększy się jakość Twoich prac, odzywaj się do różnych serwisów i portali internetowych. Aby zbudować portfolio, proponuj darmowe publikacje Twoich tekstów. Wkrótce ich twórcy sami zaoferują Ci płatne zlecenia. Jednym z serwisów, dzięki któremu za darmo udostępnisz swoje opracowania jako użytkownik, jest filmweb.pl.

Przykłady recenzji, które wyznaczają trendy i inspirują do dyskusji

Film biograficzny: „Oppenheimer”

Nie trzeba było długo czekać, aby konkurent „Barbie” doczekał się bogatych opinii. Jedną z nich znajdziesz na wroclaw.pl. Zwróć uwagę, jak autor umiejętnie wprowadza komentarze i wypowiedzi w treści opracowania.

Serial fantasy: „Pierścienie Władzy”

Mowa o jednej z najdroższych produkcji w historii przemysłu filmowego. Jej reklamą oblepione były nawet pociągi metra warszawskiego. Czy ekranizacja twórczości Tolkiena rzeczywiście była warta swojej ceny? Doskonałą analizę serialu znajdziesz na stronie fanowskiej ppe.pl.

Powieść obyczajowa: „Prawiek i inne czasy”

Mamy tu do czynienia z powieścią noblistki, Olgi Tokarczuk. Analiza takiego dzieła to nie lada wyzwanie. Wymaga dużej wiedzy o literaturze, taktu i wyczucia. Zobacz, jak poradził sobie z tym zadaniem publicysta na łamach serwisu polityka.pl.

Krytyk filmowy Roger Ebert

Roger Ebert to jeden z najpopularniejszych amerykańskich krytyków filmowych. Odwiedź stronę rogerebert.com, na której regularnie pojawiają się jego autorskie recenzje, i przekonaj się, jak oceniają prawdziwi eksperci. 

Serwis filmowy Filmweb

Filmweb jest największym polskim serwisem internetowym, na którym znajdziesz recenzje publikowane zarówno przez zawodowych krytyków, jak i zwykłych użytkowników. Dołącz do nich i sam zacznij zamieszczać swoje opracowania!