Pokonać mgłę mózgową

Kojarzysz nagłe zatrzymanie się w pół słowa i nieobecny wyraz twarzy? Anna zna to aż za dobrze. Mogłoby się wydawać, że dostatecznie dał jej w kość brak smaku i węchu. Kawa bez aromatu i tej cudownej goryczki? Dla Ani to był koszmar. A teraz, gdy wreszcie espresso smakuje jak nektar bogów, a płuc nie wyrywa kolejna seria kaszlu, doszło TO. Mgła mózgowa.

Pierwsza część spotkania przebiegła spokojnie. Anna słuchała z uwagą słów szefa, pilnie notując. Przez chorobę miała jeszcze trochę zaległości, zwłaszcza że dziwne objawy pocovidowe nie ułatwiały jej powrotu do normalności. Chociaż od wyzdrowienia minął już miesiąc, Anna dopiero teraz mogła przyznać, że całą przygodę z koronawirusem ma już za sobą. Gdy nastąpiła jej część prelekcji, przełknęła szybko ślinę – wystąpienia zawsze ją denerwowały.

— Zacznę od ogółu, później przejdę do szczegółu – zażartowała.

Szło dobrze, do czasu. To nie pierwszy raz zamglenie umysłu przesłoniło jej dalszą część wypowiedzi. Ania przez chwilę wpatrywała się w przestrzeń przed sobą, powoli wyrównując oddech – „Co to był za wyraz? Jak to szło?”

Czym jest mgła mózgowa?

Termin „mgła mózgowa” (ang. brain fog, 'mgła umysłowa’, 'zamglenie umysłu’) stał się popularny niedługo po rozprzestrzenieniu się wirusa SARS-CoV-2. Pandemia COVID-19 rozpoczęła się w 2020 roku. Od tego momentu wszyscy skupiali się na walce z wirusem. Jest niewiele badań mówiących o symptomach choroby oraz jej powikłaniach. Szacuje się, że co najmniej 30% pocovidowych ozdrowieńców doświadcza mgły mózgowej.¹ Jej objawami są deficyty w zakresie pamięci świeżej, a nawet długotrwałej. Wyniki badania klinicznego przedstawione w 2022 roku wykazują, że u większości ozdrowieńców objawy mgły mózgowej mijają w ciągu kilku tygodni od pierwszych symptomów choroby. Zdarzają się jednak przypadki, w których objawy mogą mieć charakter trwały.² Nie odnotowano zależności między przebiegiem choroby a pojawieniem się problemów z koncentracją czy pamięcią.

Mało kto jednak wie, że problem był znany już wcześniej w kontekście innych schorzeń. Sam termin „mgła mózgowa” jest niemedycznym określeniem dezorientacji oraz problemów z komunikacją i koncentracją, z zapominaniem, ze stanami lękowymi bądź depresyjnymi. Według fachowej nomenklatury mgła mózgowa jest zaburzeniem regulacji neuroprzekaźników w mózgu oraz układzie nerwowym. W przypadku covidu możemy również mówić o trwałym przemęczeniu oraz zaburzeniach węchu.

Brain fog nie jest chorobą, tylko określeniem konkretnych objawów. Niejednokrotnie nikt z otoczenia chorującej osoby nie ma pojęcia o jej dolegliwościach. Pacjent zauważa u siebie niepokojące symptomy najczęściej w momencie powrotu do pracy i typowego dla niego trybu życia.

Najczęstsze przyczyny mgły mózgowej to:

• niedożywienie mózgu – dieta uboga w substancje odżywcze skutkuje zaburzeniami funkcjonowania mózgu,

• nadmiar cukrów rafinowanych – duże wahania poziomu insuliny źle wpływają na funkcjonowanie mózgu,

• odwodnienie – mózg składa się w 80% z wody; odwodnienie organizmu w pierwszej kolejności wpływa negatywnie na mózg,

• zła kondycja fizyczna – nadwaga i otyłość źle wpływają na zdrowie mentalne,

• nadmiar informacji – przebodźcowanie powoduje stres, a ten zabija kreatywne myślenie,

• niedobór snu – niewyspanie się powoduje spadek sprawności umysłowej, a regularny brak snu może powodować trwałe zmiany w mózgu.

Z mgłą mózgową związane są cztery hormony: dopamina, acetylocholina, serotonina oraz kwas gamma-aminomasłowy. Odpowiadają one za zdolność przyswajania informacji oraz nastrój. Odchylenie od norm może znacząco wpływać na cały organizm, między innymi powodując wystąpienie brain fog.

Inne przyczyny zamglenia umysłu to stres oksydacyjny oraz stany zapalne w organizme. Stres oksydacyjny zaburza równowagę pomiędzy utleniaczami (wolnymi rodnikami) a przeciwutleniaczami. Przy wysokim stężeniu reaktywnych form tlenu może dojść do uszkodzenia komórek ośrodkowego układu nerwowego. Przewlekły stan zapalny powoduje choroby autoimmunologiczne, między innymi problemy z tarczycą. Mgła mózgowa bardzo często występuje przy chorobie Hashimoto.

Kiedy jeszcze możemy doświadczyć zamglenia umysłu?

O mgle mózgowej mówimy w kontekście:

• ciąży – jest wtedy określana jako amnezja ciążowa bądź pregnezja, a jej przyczyn doszukuje się w zmianach hormonalnych. Najczęściej objawy mijają kilka tygodni po porodzie;

• menopauzy – kobiety często uskarżają się na zaburzenia pamięci i koncentracji. W tym przypadku również główną rolę odgrywają hormony;

• stwardnienia rozsianego – w chorobie dochodzi do uszkodzenia i ubytku struktur nerwowych, co z kolei powoduje zanik mózgu i zakłócenia funkcjonowania sieci neuronalnych. W tym przypadku najbardziej polecane są „ćwiczenia” mózgu w celu pobudzenia jego pracy;

• terapii nowotworowych (chemioterapii, radioterapii, hormonoterapii czy zabiegów chirurgicznych) – mgła mózgowa ma w tym przypadku osobną nazwę – chemobrain lub CRSD – zaburzenia poznawcze związane z nowotworem;

• CFS – zespół przewlekłego zmęczenia (ang. Chronic Fatique Syndrome) także ma powiązania z mgłą mózgową. Przy wdrożeniu odpowiedniego leczenia wszystkie symptomy mijają.

Nie tylko zły stan zdrowia czy zmiany hormonalne odpowiadają  za pojawienie się zamglenia umysłu. Może je wywołać także zażywanie niektórych leków. W tym przypadku po zauważeniu objawów należy skontaktować się z lekarzem i poinformować go o dolegliwościach i wszystkich zażywanych medykamentach.

Według badań zespołu naukowców z Memorial Sloan Kettering za uszkodzenia mózgu prawdopodobnie odpowiada dysfunkcja układu immunologicznego, znana jako „burza cytokin”.³ Cytokiny są białkami pobudzającymi inne komórki układu odpornościowego do określonych reakcji. Burza cytokin jest dysfunkcyjną reakcją układu immunologicznego – to atak na komórki własnego organizmu, mogący doprowadzić nawet do jego śmierci. Może to sugerować, że pomocne w leczeniu mgły mózgowej będą leki przeciwzapalne. Jest to sprzeczne z wcześniejszymi ustaleniami naukowców, mówiących, że układ nerwowy nie jest powiązany z komórkami odpornościowymi.

Jak pokonać brain fog?

Duże znaczenie w walce z mgłą mózgową mają nasze nawyki. Powinno się przede wszystkim prowadzić zdrowy tryb życia – unikać wszelkich używek (papierosów, alkoholu), wysypiać się, jeść zdrowo i regularnie, poruszać się, można praktykować medytację. Zmiany trybu życia trzeba wprowadzać stopniowo, dodając nowości co kilka dni.

Ważny jest również nasz sposób odżywiania. Szczególnie zalecana jest dieta śródziemnomorska. Jedzenie: ryb, owoców, warzyw, orzechów, fasoli, produktów pełnoziarnistych czy wprowadzenie oliwy z oliwek szczególnie dobrze wpływa na funkcjonowanie mózgu. Należy unikać posiłków opartych w głównej mierze na węglowodanach i tłuszczach nasyconych. Warto sprawdzić, czy dobrze tolerujemy strączki, gluten oraz nabiał. Dietę można wzbogacić suplementami, zwłaszcza tymi wspomagającymi ośrodkowy układ nerwowy – koenzym Q10, witamina D3, witaminy z grupy B, selen, krzem.

Oprócz tego warto się wspomóc ćwiczeniami pamięci – na przykład wprowadzając zmiany w codziennych czynnościach. Może to być zmiana trasy do pracy, wybór innego sklepu, używanie naprzemiennie prawej albo lewej ręki, w zależności od tego, która z nich jest dominująca. Należy skupiać się na konkretnych zmysłach, np. wiązaniu butów z zamkniętymi oczami; koncentrować się na smaku przy jedzeniu; wykonywać ćwiczenia sensoryczne. Mózg trzeba zmobilizować do pracy – seans przed telewizorem można zastąpić czytaniem książki, rozwiązywaniem krzyżówki lub sudoku, rodzinną rywalizacją w scrabble czy w memory. Wszystkie te ćwiczenia służą rzucaniu wyzwań naszemu mózgowi.

Niestety nie zawsze udaje się zwalczyć mgłę mózgową. W przypadku, gdy powyższe zalecenia są realizowane i nie przynoszą wymiernych rezultatów, należy skontaktować się ze specjalistyczną poradnią: neurologiczną, psychologiczną lub psychiatryczną.

Wystąpienie mgły mózgowej było impulsem dla Anny do zmiany trybu życia. Ania codziennie rano rozwiązywała zagadki słowne. Na początku szło jej ciężko, ale z każdym kolejnym dniem była w tym coraz lepsza. Z autobusu wychodziła przystanek wcześniej, a w pracy przestała korzystać z windy – niby nic, a sama była zaskoczona poprawą kondycji fizycznej. W przerwach obiadowych rozwiązywała sudoku – pozwalało jej to dodatkowo, choć przez tych kilka minut, nie myśleć o pracy. Posiłki nie były już szybko kupionym gotowcem, ale stały się przemyślane i zdrowe. Zmiany przychodziły jej w miarę łatwo, bo wprowadzała je stopniowo. Jej ciało i umysł sukcesywnie odwdzięczały  się jej za nie. A gdy zdarzały się sytuacje chwilowego zaćmienia umysłu, Ania nie wpadała już w panikę. Wiedziała, że mgła mózgowa jest do pokonania. Potrzeba tylko czasu i samozaparcia. 

¹M. D. Orfei, A New Look on Long-COVID Effects: The Functional Brain Fog Syndrome. “Journal of Clinical Medicine” 11.5529 (2022): 5529. Web.

²A. Asadi‐Pooya, Long COVID Syndrome‐associated Brain Fog. “Journal of Medical Virology” 94.3 (2022): 979-84. Web.

 ³Researchers Learn What’s Driving 'Brain Fog’ in People with COVID-19., Laboratory Equipment” (2021): Laboratory Equipment, 2021. Web.

Dagmara Szmajser-Chylarecka

Bibliotekarka z zacięciem copywriterskim. Uwielbiająca naturę, ruch i sztukę, w szeroko rozumianym kontekście. Czekająca na możliwość napisania tekstu na kolejny ciekawy temat.